Gebelik; gebe kalma anından doğuma kadar gerçekleşen fizyolojik değişikliklerin olduğu bir dönemdir. Gebelik (hamilelik) dönemindeki beslenmenin hem anne hem de yenidoğan üzerinde çok önemli etkileri vardır. Fetal büyüme gerçekleşirken anne sağlığını korumak için hamilelik sırasında enerji ve protein gibi makro besin ögelerine ihtiyaç artar. Yetersiz beslenen kadınlarda dengeli enerji/protein takviyesi doğum ağırlığını arttırabilirken yüksek protein takviyesi fetal büyüme üzerinde olumsuz etkilere sebep olabilir.
MAKRO BESİN ÖGELERİ
Enerji İhiyacı:
Enerji alımı gebelikte kilo alımının ana belirleyicisidir. İlk 3 aylık dönemde hamilelik öncesi dönemki enerji ihtiyacından farklı değildir. Enerji ihtiyacı en çok 10 ile 30. haftalar arasında artmaktadır. Bununla birlikte fiziksel aktivite, hamilelik öncesi vücut kütle indekselerine ve metabolizma hızlarına bağlı olarak değişmektedir. Gebelik döneminde obezitenin önlenmesi açısından enerji kısıtlaması gerekse de bebeğin gelişimi göz önünde bulundurulmalıdır. Hamilelik sırsında enerji alımı 1850-2200 kkal arasında olmalıdır.
Protein İhtiyacı:
Proteinin vücutta hem yapısal (kreatin ve kollajen) hem fonksiyonel (enzimler, protein taşınması ve hormonlar) hem de biyolojik rolleri vardır. Hamileliğin ilk zamanlarında protein döngüsü hamile ve hamile olmayan kadınlarda aynıdır. Ancak ikinci ve üçüncü trimesterlerde protein sentezinde %15 ve %25 lik bir artış meydana gelmektedir. Toplam enerjinin %12-15’i protein kaynaklarından gelmelidir. Hayvansal ve bitkisel proteinler de dengeli bir şekilde dağıtılmalıdır.
Karbonhidrat İhtiyacı:
Fetüsün hızlı bir şekilde büyümesi, anne vücudunda glikoz formunda bulunan enerjinin kullanılmasını gerektirir. Bu nedenle karbonhidrattan gelen enerjinin toplam enerjinin %50-60’ını karşılaması gerekir. Hamilelik döneminde düşük karbonhidratlı beslenmenin fetüsü gelişme geriliği riskine sokabileceği bildirilmiştir.
Lipid İhyiyacı:
Fetüsün yeterince gelişmesi için beslenme planında yağlara da dengeli bir şekilde yer verilmesi gerekir. Total enerjinin %25-30’u yağlardan gelmelidir. Hamile kadınların n-3 yağ asitleri gereksinimini karşılamak için en az haftada 2 defa balık tüketmeleri gerekmektedir.
MİKRO BESİN ÖGELERİ
Vitamin gereksinimlerine bakacak olursak;
A Vitamini:
A vitamini ve vücutta antioksidan olarak kullanılabilen beta karoten; büyüme ve gelişme, görme, protein sentezi gibi görevleri ile fetüs gelişiminde önem taşır. Gebelik döneminde 770 mcg/gün A vitamini alınmalıdır.
D Vitamini:
Güneşten alınan ultraviyole ışınlarla vücutta sentezlenen D vitamininden yağlı balıklar dışında çok az besinde bol miktarda bulunur. Bu sebeple suplement yoluyla da D vitamini ihtiyacı karşılanabilir. D vitamini kemik gelişimi, korunması ve diş oluşumu için gerekli olduğu için fetal gelişim sürecinde annenin yeterli miktarda alması önemlidir. Gebe kadınlar günde 10 mcg D vitamini almalıdır.
B Grubu ve C vitaminleri:
Gebe kadınlarda yeterli düzey alınması gereken bir diğer vitamin ise B grubu vitaminlerinden folik asittir. Bebeğin sinir hücrelerinin gelişimi için ve noral tüp defektinin önlenmesi için günde 600 mcg alınmalıdır. Folik asitin vücutta kullanılmasını sağlamak ve demir emilimini arttırmak için günde 90 mg C vitamini alınmalıdır.
Gebelik sürecinde mineral gereksinimi;
Kalsiyum İhtiyacı:
Fetüsün uygun kemik gelişimi için D vitamini ile birlikte kalsiyum, fosfor ve magnezyum alımı da önemlidir. Bu minerallerin yeteri kadar alınması hamilelik sırasında annenin kemiklerinin güçsüzleşmemesini sağlar. Gebelikte günde 1300 mg kalsiyum alınmalıdır.
Demir İhtiyacı:
Gebelikte, annenin kan hacminin artması ve fetüsün normal gelişimini sağlayabilmesi için demir mineraline gereksinim artmaktadır. Gebelikte demir gereksinmesi 27 mg/gündür.
İyot İhtiyacı:
İyot yetersizliği ölü doğum ve düşük riskini arttırmaktadır. Aynı zamanda yeterli miktarda almayan annelerin bebeklerinde zihinsel gerileme, büyüme-gelişme, işitme ve konuşma problemleri görülmektedir. Gebelikte iyot alımı 220 mcg/gün olmalıdır.
Çinko İhtiyacı:
Gebeliğin ilk trimesterinde yeterli düzeyde çinko alımı fetüsün organ oluşumu ve bağışıklık sisteminin gelişmesinde rol oynamaktadır. Çinkodan yetersiz beslenen annelerin doğum sancılarının uzadığı görülmüştür. Gebelikte çinko ihtiyacı 15 mg/gündür.
Magnezyum İhtiyacı:
Gebelik döneminde magnezyum yetersizliği fetal büyüme ve gelişme geriliği, düşük riskleri ve erken doğumlar ile ilişkilidir. Bunun yanında magnezyum eksikliği gestasyonel diyabet gelişimi için de risk faktörüdür. Günde 350-400 mg magnezyum alınmalıdır.